Toplumsal Yapının Gölgesinde Bir Kadın: Gülbahar Hatun’un Sessiz Gücü
Tarih, çoğu zaman erkeklerin kaleminden yazılmış bir metindir. Ancak bu metnin arka planında, kelimelere sığmayan kadın hikâyeleri vardır. Fatih Sultan Mehmet’in eşi Gülbahar Hatun da bu sessiz anlatının bir parçasıdır. Onu yalnızca bir “sultan eşi” olarak değil, dönemin toplumsal düzeninde kendine yer açmaya çalışan bir kadın özne olarak okumak gerekir. Çünkü her toplum, bireylerine roller biçer; ama bu roller, her zaman bireyin potansiyelini anlatmaz.
Toplumsal Normlar ve Kadının Görünmeyen Alanı
Osmanlı İmparatorluğu’nun klasik döneminde kadınların kamusal alandaki görünürlüğü sınırlıydı. Gülbahar Hatun’un hayatına baktığımızda, bu yapısal sınırların içinde şekillenen ama kendi sessiz direnişini de içinde barındıran bir kimlik görürüz. Toplumsal normlar, kadını ev, aile ve soy devamlılığı ile tanımlarken; erkekleri fetih, siyaset ve kudret üzerinden konumlandırıyordu.
Bu çerçevede Gülbahar Hatun, yalnızca bir eş değil, bir toplumsal simgeydi. Onun varlığı, Osmanlı hanedanının meşruiyetini güçlendirirken; annelik rolü, devletin sürekliliğini temsil ediyordu. Bir annenin saray içinde yetiştirdiği çocuk, yalnızca bir evladın değil, bir imparatorluğun geleceğiydi. Bu nedenle kadın bedeni ve emeği, sessiz ama kurucu bir unsurdu.
Cinsiyet Rolleri: Gücün Biçimleri
Sosyolojik açıdan bakıldığında erkeklerin tarih boyunca “yapısal işlevlere”, kadınların ise “ilişkisel bağlara” odaklandığını görürüz. Erkekler fetheder, kurar, düzenler; kadınlar ise bu yapının içindeki duygusal ve toplumsal dokuyu örer. Fatih Sultan Mehmet fetihleriyle imparatorluğun sınırlarını genişletirken, Gülbahar Hatun ailesinin, çevresinin ve saray kadınlarının manevi dokusunu oluşturuyordu.
Bu durum, modern toplumlarda da izlerini sürdürür. Erkekler çoğunlukla sistemin kurucu sütunları olarak görülürken, kadınlar sosyal bağların taşıyıcısı olurlar. Gülbahar Hatun’un hayatında da bu denge açıkça görülür: o, sessizliğiyle toplumsal bir işlevi yerine getirir. Gücün sesi değil, gölgesi olur; ama o gölge olmadan yapı eksik kalır.
Kültürel Pratikler ve Kadınların Etkisi
Osmanlı kültüründe kadınlar, doğrudan siyasal güce sahip olmasalar da vakıf sistemi üzerinden sosyal alanlarda etkin roller üstlenmişlerdir. Gülbahar Hatun da bu geleneğin bir parçasıdır. Onun adına yapılan hayır kurumları, camiler ve imaretler, kadının toplumsal görünürlüğünü dolaylı yoldan sağlar.
Bu, kadınların “dolaylı güç” biçimlerinden biridir. Erkekler doğrudan yönetirken, kadınlar kültür, eğitim ve yardım alanlarında görünmeyen bir iktidar kurarlar. Bu, yalnızca Osmanlı’ya özgü değildir; dünyanın birçok yerinde kadınlar, görünmeyen alanların yöneticileridir. Toplumsal güç, sadece tahtta oturmakla değil, toplumun kalbine dokunmakla da inşa edilir.
Gülbahar Hatun’un Kimliği Üzerine Sosyolojik Bir Okuma
Gülbahar Hatun’un kökeni hakkında farklı rivayetler vardır: kimileri onun Arnavut, kimileri Trabzonlu ya da Karamanlı olduğunu söyler. Ancak bu çeşitlilik, onun kimliğini değil, Osmanlı toplumunun çokkültürlü yapısını anlatır. Kim olursa olsun, onun hikâyesi, kadın kimliğinin tarih boyunca biçim değiştiren doğasını temsil eder.
Gülbahar Hatun, erkek egemen bir yapının içinde var olmayı başarmış, sessiz bir güç olarak tarihe geçmiş bir figürdür. Kadınlığın yalnızca biyolojik değil, sosyolojik bir varlık olduğunu bize hatırlatır. Kadınlar, tarih boyunca görünmeyen alanlarda güçlü olmuş; toplumun duygusal ve ahlaki dokusunu kurmuşlardır.
Toplumun Aynasında Kadın ve Erkek
Sosyolojide erkek ve kadının toplumsal işlevleri, birbirini tamamlayan ama asimetrik bir yapıya sahiptir. Erkek, düzeni temsil eder; kadın, anlamı. Erkek yapı kurar; kadın o yapıya ruh verir. Gülbahar Hatun, bu ruhun sembollerinden biridir.
Günümüzde bile bu ikilik farklı biçimlerde sürer: iş dünyasında erkek strateji belirlerken, kadınlar ilişkisel ağları güçlendirir. Politikada erkekler karar alır, kadınlar sahayı yumuşatır. Bu ayrım ne eksikliktir ne de üstünlük; yalnızca tarihsel olarak biçimlenmiş bir toplumsal düzenin izdüşümüdür.
Okura Davet: Toplumsal Deneyim Üzerine Düşünmek
Bugün Gülbahar Hatun’u yalnızca bir tarihî figür olarak değil, toplumsal bir sembol olarak görmek gerekir. Onun hayatı, bize şunu hatırlatır: her dönemde kadınlar, görünmeyen emeğin taşıyıcıları olmuştur.
Peki, siz kendi toplumunuzda bu dengeyi nasıl görüyorsunuz?
Kadınların sessiz gücü hâlâ geçmişin gölgesinde mi, yoksa görünür bir biçimde mi?
Yorumlarınızla bu toplumsal tartışmayı derinleştirin. Çünkü toplum, ancak konuşarak değişir; tıpkı tarihin, ancak hatırlanarak yeniden yazıldığı gibi.